Τι είναι το φοινικέλαιο
Το φοινικέλαιο είναι ένα βρώσιμο φυτικό λάδι που προέρχεται από τους καρπούς ελαιοφοίνικων, με κυριότερο τον ελαιοφοίνικα Elais guineensis. Παράγεται στη Νοτιοανατολική Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Η μεγαλύτερη ποσότητα φοινικέλαιου (περίπου 85%) παράγεται σε δύο χώρες, την Ινδονησία και τη Μαλαισία.
Το φοινικέλαιο χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο για πάνω από 5000 χρόνια και σήμερα είναι το πρώτο σε κατανάλωση έλαιο στον κόσμο.
Ποιες είναι οι χρήσεις του
Το φοινικέλαιο χρησιμοποιείται στο μεγαλύτερο ποσοστό στα τρόφιμα.
Περιέχεται στη μαργαρίνη, συνεπώς η παρουσία του στη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική είναι σχεδόν εγγυημένη. Άλλα πολύ κοινά τρόφιμα με φοινικέλαιο είναι τα παγωτά, τα διάφορα γλυκά τύπου μπισκότα και κέικ, αρτοσκευάσματα, δημητριακά, κ.ά. Υπολογίζεται ότι τα μισά συσκευασμένα τρόφιμα του εμπορίου περιέχουν φοινικέλαιο. Πολλές φορές δεν είναι δυνατόν να εντοπιστεί στην ετικέτα των τροφίμων καθώς αναγράφεται απλά ως «φυτικό έλαιο».
Επίσης χρησιμοποιείται σε κάποιες κουζίνες (τροπικές και αφρικανικές) στο τηγάνισμα ή προστίθεται σε διάφορες έτοιμες τροφές.
Άλλη μια χρήση του φοινικέλαιου είναι στα καλλυντικά, τα είδη προσωπικής υγιεινής καθώς και σε διάφορα καθαριστικά κι απορρυπαντικά.
Τέλος, χρησιμοποιείται και ως bio-diesel (βιοκαύσιμο).
Σε ποια καλλυντικά περιέχεται;
Σχεδόν σε όλα! Φοινικέλαιο μπορείτε να βρείτε στα κραγιόν, στη μάσκαρα, στα προϊόντα περιποίησης μαλλιών (σαμπουάν, μαλακτικές κρέμες, κ.ά.), στα αφρόλουτρα, στις λοσιόν, στις κρέμες προσώπου και σώματος, στις οδοντόκρεμες, στα αποσμητικά, στα lip balm, στα σαπούνια, κλπ.
Το φοινικέλαιο είναι πλούσιο σε λιπαρά και βιταμίνες Α και Ε και έχει ιδιότητες που το καθιστούν ιδανικό για την παρασκευή καλλυντικών προϊόντων.
Σε προϊόντα καλλωπισμού όπως το κραγιόν, βοηθάει στη διατήρηση του χρώματος, σε προϊόντα καθαρισμού, όπως τα αφρόλουτρα λειτουργεί μαλακτικά, σε προϊόντα περιποίησης μαλλιών προσφέρει ενδυνάμωση κι ελαστικότητα, στα σαπούνια ψυχρής μεθόδου προσθέτει σκληρότητα κι αυξάνει τον αφρισμό, στις αντιγηραντικές κρέμες βοηθάει στην αποκατάσταση των κατεστραμμένων ιστών του δέρματος.
Είναι ένα έλαιο εύκολο στο χειρισμό (πολύ συχνά το επιλέγουν και για παρασκευή χειροποίητων καλλυντικών), έχει πολύ χαμηλό κόστος και εξαιρετικές ιδιότητες (όσον αφορά στην καλλυντική χρήση).
Ποιο είναι το πρόβλημα με το φοινικέλαιο στα καλλυντικά;
Η ολοένα και αυξανόμενη ζήτηση σε φοινικέλαιο σε παγκόσμια κλίμακα οδήγησε τους παραγωγούς και τις μεγάλες εταιρείες επεξεργασίας και διανομής φοινικέλαιου στην εύρεση ολοένα και μεγαλύτερων εκτάσεων για την καλλιέργεια του φοίνικα. Αυτό με τη σειρά του οδήγησε σε αλυσιδωτές αποφάσεις και δράσεις που είχαν κι έχουν σοβαρό αντίκτυπο στο φυσικό περιβάλλον.
Επιπτώσεις στο περιβάλλον
Τεράστιες εκτάσεις τροπικών δασών έχουν αποψιλωθεί τα τελευταία 30 χρόνια για να δημιουργηθούν οι μονοκαλλιέργειες των δέντρων. Τα δάση παίζουν σημαντικό ρόλο στη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου καθώς απορροφούν άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Η εντατική καλλιέργεια του φοίνικα ευθύνεται για τη μαζική αποδάσωση προκαλώντας μια τεράστια περιβαλλοντική καταστροφή.
Επιπλέον κάθε χρόνο, σε Ινδονησία και Μαλαισία καταγράφονται χιλιάδες πυρκαγιές που στόχο έχουν την επέκταση των φυτειών του φοίνικα. Το κάψιμο των δέντρων κοστίζει στις εταιρείες πολύ λιγότερο απ’ ό,τι η υλοτόμηση με αποτέλεσμα να καταφεύγουν σε καθημερινούς εμπρησμούς. Με την καύση, απελευθερώνονται τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα επιτείνοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η Ινδονησία σήμερα είναι η τρίτη χώρα παγκοσμίως με τις μεγαλύτερες εκπομπές ρύπων.
Επίσης η μαζική αποψίλωση κι ερημοποίηση τεράστιων εκτάσεων ευθύνεται για τις αμέτρητες πλημμύρες που προκαλούν τεράστιες υλικές καταστροφές και κοστίζουν συχνά και ανθρώπινες ζωές.
Επιπτώσεις στα άγρια ζώα
Η μεγαλύτερη ανησυχία με την εντατική καλλιέργεια του φοίνικα επικεντρώνεται όμως στη συνολική υποβάθμιση του οικοσυστήματος που έχει καταστροφικές και μη αναστρέψιμες συνέπειες για την πανίδα των περιοχών καλλιέργειας.
Με την αποψίλωση των δασών και την καταστροφή του βιότοπού τους, χιλιάδες ζώα οδηγούνται σε ασιτεία και τελικά στο θάνατο. Επιπλέον παρατηρούνται φαινόμενα λαθροθηρίας, αιχμαλωσίας και βίαιου θανάτου πολλών ζώων που πλέον τείνουν να εξαφανιστούν ως είδη.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι ουρακοτάγκοι, το 90% του πληθυσμού των οποίων έχει ήδη αφανιστεί, η τίγρη και ο ρινόκερος της Σουμάτρας, οι αρκούδες της Μαλαισίας και πολλά άλλα.
Επιπτώσεις στον ντόπιο πληθυσμό
Τέλος, η καλλιέργεια φοινικόδεντρων για την παραγωγή φοινικέλαιου είναι ιδιαίτερα καταστροφική και για τον ντόπιο πληθυσμό σε πολλά επίπεδα.
Οι ρύποι στην ατμόσφαιρα στις περιοχές αυτές ξεπερνούν κατά πολύ τα επιτρεπτά όρια με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας.
Πολλές εκτάσεις που ανήκαν εδώ και αιώνες σε αυτόχθονες πληθυσμούς, καταπατήθηκαν για να επεκταθούν οι φυτείες με αποτέλεσμα ολόκληρα χωριά να εκτοπιστούν και οι άνθρωποι που ζούσαν στα τροπικά δάση να χάσουν τη γη τους, το σπίτι τους αλλά και να μην έχουν πλέον τη δυνατότητα να επιβιώσουν.
Οι άνθρωποι που εργάζονται στις φυτείες πληρώνονται με εξευτελιστικούς μισθούς, ανασφάλιστοι, ενώ δεν τηρούνται κανενός είδους υγειονομικοί ή άλλοι κανονισμοί. Οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης είναι τραγικές ενώ πολύ συχνή είναι και η παιδική εργασία. Η ακραία αυτή καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι γνωστή στις μεγάλες εταιρείες, κανένας όμως ουσιαστικά δεν επεμβαίνει.
Τι είναι το βιώσιμο φοινικέλαιο
Λόγω των καταστρεπτικών συνεπειών που έχει η εντατική παραγωγή φοινικέλαιου, και με δεδομένη τη μεγάλη διαμάχη που είχε ξεκινήσει ανάμεσα σε ΜΚΟ, παγκόσμιους οργανισμούς και εταιρείες – παραγωγούς φοινικέλαιου, το 2003 συστάθηκε ο οργανισμός RSPO. Πρόκειται για έναν οργανισμό που προωθεί τη χρήση βιώσιμου φοινικέλαιου και το πιστοποιεί.
Σε θεωρητικό επίπεδο, βιώσιμο είναι το φοινικέλαιο που έχει παραχθεί κι επεξεργαστεί με τρόπους και μεθόδους που απορρίπτουν την αποψίλωση των τροπικών δασών, βοηθούν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, προστατεύουν την πανίδα των δασών, προωθούν οικολογικό τρόπο καλλιέργειας και εξασφαλίζουν ότι ο ντόπιος πληθυσμός θα ζει και θα εργάζεται με αξιοπρέπεια και χωρίς να καταπατώνται ανθρώπινα δικαιώματα.
Πολλές εταιρείες, μεταξύ των οποίων και εταιρείες καλλυντικών προϊόντων και ειδών προσωπικής περιποίησης, χρησιμοποιούν πλέον πιστοποιημένο βιώσιμο φοινικέλαιο στα προϊόντα τους (όταν μια εταιρεία χρησιμοποιεί βιώσιμο φοινικέλαιο, αναγράφεται στη συσκευασία της μαζί με το ειδικό σήμα της πιστοποίησης).
Θα έλεγε λοιπόν κανείς ότι το πρόβλημα λύθηκε. Ας αρχίσουμε όλοι να προτιμούμε εταιρείες που χρησιμοποιούν βιώσιμο φοινικέλαιο κι ας «μποϊκοτάρουμε» όλες τις άλλες.
Δυστυχώς μόνο το 20% του συνολικού παραγόμενου φοινικέλαιου έχει πάρει πιστοποίηση έως τώρα, συνεπώς το πιστοποιημένο φοινικέλαιο δεν αρκεί για να καλύψει τις σημερινές ανάγκες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τα πράγματα όμως περιπλέκονται ακόμα πιο πολύ, καθώς υπάρχουν σοβαρές καταγγελίες ότι ο συγκεκριμένος οργανισμός πιστοποίησης (που είναι και ο μοναδικός) δεν τηρεί όσα «ενστερνίζεται». Αποψιλώσεις δασών, καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παιδική εργασία είναι κάποιες από τις παραβάσεις για τις οποίες έχει κατηγορηθεί.
Ας αρχίσουμε να προτιμούμε εταιρείες που δε χρησιμοποιούν φοινικέλαιο και ας «μποϊκοτάρουμε» όλες αυτές που το χρησιμοποιούν (βιώσιμο ή μη) κι έτσι το πρόβλημα θα λυθεί, θα ήταν η επόμενη σκέψη.
Δυστυχώς ούτε αυτό αποτελεί λύση καθώς στη θέση του φοινικέλαιου θα έπρεπε να μπει κάποιο άλλο αντίστοιχο φυτικό λάδι, όπως για παράδειγμα το λάδι καρύδας. Η ίδια η WWF, ειδικοί οργανισμοί για το περιβάλλον και διάφορες ΜΚΟ, συμφωνούν ότι η αντικατάσταση του φοινικέλαιου με κάποιο άλλο φυτικό έλαιο δεν είναι ρεαλιστική και βιώσιμη καθώς αντίστοιχες καλλιέργειες θα απαιτούσαν πολύ μεγαλύτερη έκταση. Άλλωστε ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα του φοινικέλαιου σε σχέση με όλα τα γνωστά φυτικά έλαια είναι η μεγαλύτερη παραγωγή του ανά στρέμμα.
Τελευταίες σκέψεις
Όπως θα έχετε διαπιστώσει, το ζήτημα με τη χρήση του φοινικέλαιου είναι πολύ σοβαρό, πολυσύνθετο και ιδιαίτερα πολύπλοκο.
Σκοπός αυτού του άρθρου ήταν να «φωτίσει» κάποιες πλευρές αυτού του θέματος, να παρέχει μια βασική ενημέρωση και σε καμία περίπτωση να στοχοποιήσει εταιρείες, προϊόντα ή καταναλωτές.
Πιστεύουμε ότι ως καταναλωτές θα πρέπει όλοι να είμαστε ενημερωμένοι για θέματα που αφορούν τη βιωσιμότητα έτσι ώστε να κάνουμε με μεγαλύτερη ευκολία τις επιλογές που θεωρούμε σωστές.
